Film Uyarlaması Da Olan 5 Unutulmaz Tiyatro Oyunu
Tiyatro ve sinema, dramatik yapıları benzese de farklı maharetlerin konuştuğu sanatlar. Tiyatro, tabiri caizse aktörlüğün er meydanı, gerekçesi de temsiller boyunca değiştirip geliştirebileceğin performansının, o an o matine veya suaredeki seyircinin, eleştirmenin şansına ne kadarı düştüyse o kadarını sergileyebilmen. Genco Erkal'ın farklı yaşlarında defalarca kez yorumladığı Bir Delinin Hatıra Defteri gibi benzeri az örneklerin dışında, oyun o an gören izleyiciler için yaşanır ve biter (etkisi uzun sürer o ayrı). Seyirci o temsil öncesinde aylarca çalışıldığını bilmez, rejiyi doğru dürüst takdir edemeyebilir. Sinema ise çok net bir yönetmenlik sanatı, zira aktörün nasıl oynayacağına, ne diyeceğine, hangi açıdan görüneceğine, eserde ne kadar mevcut olacağına karar veren en büyük otorite filmin yönetmenidir. Stanley Kubrick'in meşhur The Shining'inde Shelley Duvall'ın oynadığı diyaloglu bir sahneyi tam 127 kere tekrar ettirmişliği var (Guiness Rekorlar Kitabı'na girmiştir). Tiyatroda kraliyet oyuncuda, sinemada yönetmende. Peki yazar? Tiyatroda da sinemada da aslan payının en az yarısını alması gereken kişi esasında yazardır. Yazarın eseri türler arası gezinebilir ve uyarlanabilir. Hollywood'daki yazarlar grevi döneminde gördüğümüz gibi, yapay zekâ ile bu işin yürümesi imkânsızdır. Bu haftaki beşli listeyi, film uyarlaması da olan ve ülkemizde tiyatro oyunu olarak sergilenmiş unutulmaz eserlere ayırdım. Film uyarlamalarının bağlantılarını başlıklara iliştirdim.
Ülkemizde Küheylan ismiyle sergilenen oyun, bir psikiyatristin İngiltere'nin kuzeyinde küçük bir kasabada, çalıştığı ahırdaki atlardan altısını kör eden 17 yaşındaki başkarakter Alan Strang'i tedavi etmeye ve gerekçesini öğrenmeye çalışmasını, bu sırada Alan'ın Equus isminde yağız bir ata saplantılı olduğunu anlamasını konu eden ciddi bir piyes. Peter Schafer'in yazdığı 1973 tarihli oyun, 1977'de Sidney Lumet tarafından sinemaya da uyarlandı. Türk tiyatro dünyasından bir efsane de 1974'te henüz 17 yaşında ve konservatuarın birinci sınıfında olan Mehmet Ali Erbil'in Küheylan oyununun Devlet Tiyatrosu temsilinde (henüz bir yıl önce yazılan bu kadar güncel ve tartışmalı bir oyunun, hemen çevrilip sahnelenmesine dikkat çekerim) başrolde, hala konuşulan inanılmaz bir performans göstermesidir (oyunun en ilginç anlarından birinde ölümsüzleşmiş fotoğrafı aşağıda).
2. Inherit The Wind - Jerome Lawrence
Gerçek bir olaya dayanan eser, 1925'te ABD'nin Tennessee eyaletinde John Scopes isimli bir lise öğretmeninin, derslerde evrim teorisinden bahsetmesi üzerine (o dönem Tennessee eyaletinde evrim teorisinden bahsetmek yasaktı) hakkında açılan kamu davası ve avukatı Clarence Darrow'un ateşli savunması hakkında (davanın olduğu dönemden gerçek bir fotoğraf karesi aşağıda). Ülkemizde Maymun Davası ismiyle oynanmıştı. Jerome Lawrence'ın 1955 tarihinde yazdığı oyunun 1960 tarihli aynı isimli film uyarlamasının başrolünde Darrow'u (filmde Henry Drummond takma ismi kullanılmış) canlandıran Spencer Tracy döktürüyor. Bilime ve maddi gerçeğe karşı bağnazlık ve korkuyu tartışan eser, enteresan biçimde yazıldıktan 70 sene sonra hala güncelliğini koruyor.
Lübnan asıllı Kanada vatandaşı Wajdi Mouawad, 1975-1990 arasında yaşanan Lübnan İç Savaşı'nda (Beyrut'tan 1982 yılına ait bir fotoğraf aşağıda) başlayıp Kanada'ya kadar uzanan acı bir vasiyeti anlatıyor. 2003'te yazıldıktan sonra dünyanın birçok yerinde sergilenen yapıt, 2010'da Dennis Villeneuve tarafından sinemaya da uyarlanmıştı. Geçmişte film hakkında daha genişçe yazdığım bir yazıyı buradan okuyabilirsiniz. Ülkemizde Yanık ismiyle sahnelenen oyunun, İzmir Devlet Tiyatrosu'ndaki temsilinde Şebnem Doğruer'in oyunculuğu ve Barış Erdenk'in rejisi unutulmazdı. Filmini de mutlaka tavsiye ediyorum.
4. Flowers For Algernon - Daniel Keyes
"Ama bu eserin türü tiyatro değil ki," diyeceksiniz. Doğru. Daniel Keyes'in ölümsüz eseri, 1959'da kısa öykü olarak yayınlandıktan sonra 1966'da roman türünde hakkını buldu. Kitap, IQ skoru 68 olan 37 yaşındaki Charlie Gordon'ın, Algernon isminde bir laboratuvar faresi üzerinde gerçekleştirilen ve başarılı olan zekâ geliştirme yönteminin ilk insan deneği olmasını konu ediyor. Prosedür başarılı olup Charlie'nin IQ skoru üç katına çıktıktan sonra gerçekleri görmeye başlıyor. Eser 2000 yılında Ali Poyrazoğlu tarafından Kobay ismiyle tiyatroya uyarlandı. Sahne kullanımı nefis, Charlie'yi (Türkçe oyunda Mehmet Can olarak geçiyor) canlandıran Poyrazoğlu'nun oyunculuğu nefis, kısaca unutulmaz bir oyundu. Oyunun sahnelenmesinden sonra Keyes'in Algernon'a Çiçekler romanı Kobay ismiyle tekrar basıldı. Unutmadan, 1968 tarihli film uyarlaması Charly'de başkaraktere can veren Cliff Robertson bu rolle bir de Oscar ödülü kazandı (roman bir defa da 2000 yılında televizyon filmi olarak uyarlandı). Kitabı özellikle okumanızı öneririm.
5. Zengin Mutfağı - Vasıf Öngören
1984'te henüz 46 yaşında iken kaybettiğimiz usta yazar Vasıf Öngören'i, çocukluğumda hayranlıkla defalarca kez okuduğum Masalın Aslı kitaplarından tanırım (Karanlıktan Aydınlığa ve Aydınlıktan Karanlığa ismiyle iki cilt olarak yayınlanmıştır). Öngören'in 1977 tarihli eseri Zengin Mutfağı ise, işçilerin sendika seçimini kısıtlayan "Sendikalar Yasası" değişikliği üzerine DİSK'in 1970'te yaptığı büyük miting ve bu mitinge karşı kabinenin sıkıyönetim ilanı sonucu, sendika yöneticilerinin baskı ve tutuklamalarla karşı karşıya kaldığı 15-16 Haziran Olayları'nı konu eden cesur bir piyes (Merak edenler için Anayasa Mahkemesi sonradan yasanın iptaline hükmetmişti). Bir köşkün mutfağında, iyi niyetli ancak sınıf bilincinden yoksun bir biçimde aşçılık yapan başkarakter Lütfü Pehlivan'ın, mitingin odağında yaşadığı değişimi anlatan oyun, ilk defa Şehir Tiyatroları'nda sergilendiğinde başrolde Şener Şen vardı. Aynı karakteri Başar Sabuncu'nun yönettiği 1988 tarihli film uyarlamasında da canlandıran büyük usta Şen, yıllar sonra tiyatroya yine Zengin Mutfağı oyunu ile geri döndü, 83 yaşında aslan gibi sahnelerde. Henüz imkân varken izlemek şart.
Sevgiyle kalın.