Gezegenlerin İsmi Nereden Gelir?
"Disney'in en meşhur karakterleri hangileridir?" diye sorsak, herhalde Mickey Mouse ve Donald Duck'tan sonra Goofy ve Pluto gelir. Goofy, Mickey'nin arkadaşı, Pluto ise evcil hayvanıdır. Goofy'nin kendisi de insan gibi yürüyen, giyinen ve konuşan bir köpek iken, Pluto'nun dört ayak üstünde giden, tasmalı ve konuşamayan bir köpek olmasının gerekçesi nedir, bu ikisini ayırt eden şey nedir, uzun yıllardır tartışılan bir konudur. Muhtemelen klasik anlamda sınıf çatışmasının bir metaforu olan (Pluto bir türlü ayağa kalkmasına izin verilmeyen çalışkan işçi sınıfı, Goofy ise orta sınıf. Pluto'nun sahibi olan Mickey'i siz tahmin edin) bu tuhaf durumu bir tarafa bırakarak, bu yazının asıl konusuna daha yakın olan Plüto gök cismine bir bakalım.
Ne tuhaf, keşfedildiği 1930 yılından 2006'ya kadar güneş sistemindeki gezegenlerden biri sayılan Plüto, Neptün gezegeninin dışında yer alan Kuiper Kuşağı'nda başka irili ufaklı ve soğuk gök cisimlerinin keşfedilmesiyle birlikte cüce gezegen olarak adlandırılmaya başlandı. Zaten ilk andan itibaren gezegenin büyüklüğü bir tartışma konusu olmuştu. Güneş sistemimizdeki gezegenlerin hepsi mitologyalardaki ilahların ismiyle adlandırılmıştır. Plüto da Yunan mitolojisinde ölülerin gittiği yeraltı dünyasında oturan Hades'in eşleneği. Aynı zamanda ölüler diyarının ismi de olan Hades'e ulaşmak için Styx ırmağını (Sırât köprüsü gibi düşünün) sandalla geçmek gerekir. Hatta geçirmesi için sandalcıya para vermek adına ölülerin gözleri madeni para ile kapatılır. Plüto gezegeninin uyduları bile bu mitolojiye uyumlu isimlendirilmiş. Charon, sandalcının ismi; Nyx, sandalcının annesi ve gece tanrıçası; Kerberos, Hades'in kapısını bekleyen üç başlı köpek; Hydra, dokuz başlı ejderha (son ikisini Herkül meşhur 12 görevinde alt etmiştir).
Şimdi tüm gezegenleri sırayla saymadan evvel, ilk defa M.Ö 8. yüzyılda Hesiodos'un Theogonia'sında anlatılan tanrıların doğuşu öyküsüne bir bakalım. Her şeyden önce Gaia (Yer, Dünya) vardı, sonra Uranus (Gök, Uranüs). Sonra onların birlikteliğinden Titanlar doğdu. Uranus, Gaia'dan en son olanları (yüz kollu Hekatonheirler ve tek gözlü Kikloplar) Tartarus'a kapatınca, Gaia dev bir orak yapar ve Titanların en genci ve lideri olan Kronos'a (Satürn) verir. Kronos, Uranus'u iğdiş edip tahta geçer. Ancak aynı şey kendi başına gelmesin diye, Titan Rhea'dan olan çocukları Hestia, Demeter, Hera, Poseidon (Neptün) ve Hades'i (Plüto) birer birer yutar. Rhea, altıncı çocuk olan Zeus'u (Jüpiter) gizler ve Kronos'a onun yerine taş yutturur. Zeus, Girit'te gizlice büyüdükten sonra Titanların Savaşı denilen savaşta, kardeşleri ve anneleri Rhea gibi bazı titanların yardımıyla birlikte 11 yıl sonunda Kronos ve ona yardım eden titanları devirerek tahtı Olimpos dağına taşır. 12 Olimposlunun içinde yukarıda saydığım orijinal 6 ilah dışında, iğdiş edilen Uranus'un döllerinden olan Afrodit (Venüs) ve hepsi Zeus'un çocukları olan Athena, Artemis, Apollon, Ares (Mars), Hermes (Merkür) ve bazı kaynaklarda Hestia yerine sayılan Dionisos.
Parantez içlerinde gezegen karşılıklarını koyu renkle yazdım ama hangi gezegene neden bu isim verilmiştir, gelin biraz beyin fırtınası yapalım.
- Merkür: Mitolojide haberci tanrıdır ve hızlı koşar. Güneşe en yakın, en hızlı dönen gezegendir.
- Venüs: Mitolojide aşk ve güzellik tanrıçasıdır. Gözle parlak olarak görülebildiği için bu ismi almıştır, parlaklığı dolayısıyla Çoban Yıldızı da denir.
- Dünya: Eski dilde üzerinde yaşanılan toprak anlamına gelir. Bu bakımdan Gaia ile özdeşleştirilir.
- Mars: Mitolojide savaş tanrısı. Kırmızı rengiyle savaşta dökülen kanı çağrıştırmıştır.
- Jüpiter: Mitolojide tanrıların başı Zeus. En büyük gezegen olduğu için bu ismi almıştır.
- Satürn: Mitolojide Zeus'un babası Kronos. Gözle görülen en uzak gezegen ve Jüpiter'den sonra geldiği için bu ismi almıştır.
Buraya kadar olan gezegenler çıplak gözle görülebildiği için eski çağ insanları tarafından da biliniyordu ve bu yönde isimlendirilmişti. Sonrakiler biraz farklı:
- Uranüs: Mitolojide Kronos'un babası Uranus. Yan yatık şekilde döndüğü için oğlu tarafından devrilen Uranus'u çağrıştırarak bu ismi almıştır. Ayrıca sırayla Jüpiter ve Satürn'den sonra gelir.
- Neptün: Mitolojide denizler tanrısı. Mavi rengiyle denizleri çağrıştırdığı için bu ismi almıştır.
- Plüto: Mitolojide yeraltı tanrısı. Karanlık, soğuk ve uzak bir gezegen olduğu için bu ismi almıştır.
Mitolojinin hayatımıza biz fark etmeden de olsa ne kadar çok girdiğini, bugün kullandığımız birçok kelimenin kökeninin mitolojik öyküler olduğunu her seferinde eğlenerek fark ediyorum. Daha fazlasıyla başka yazılarda görüşmek üzere.
Sevgiyle kalın.